Nếu bạn từng xem phim và nhận ra có một vài kiểu nhân vật lúc thì ở phe này, lúc thì ở phe kia, hoặc có một bộ mặt thật không tiết lộ giấu dưới vẻ ngoài, thì đó gọi là mẫu nhân vật đổi dạng. Shapeshifters là một loại cổ mẫu nhân vật cực kỳ đáng chú ý, có thể tạo ra bất ngờ, kịch tính cho câu chuyện.
Những câu chuyện về người giả dạng thành động vật và động vật cải trang thành hình dạng con người có lẽ đã xuất hiện từ thời nguyên thủy sơ khai. Từ người sói khát máu của châu Âu đến những linh hồn dẫn đường của thổ dân da đỏ châu Mỹ, từ các vị thần đến ác quỷ hay có khi là những con người dị giáo, hàng nghìn câu chuyện như vậy đã được xuất bản.
Một biện pháp tu từ phổ biến mang đến cơ hội và thách thức. Một mặt, nếu từ trước đến nay bạn chưa từng chán những kẻ đổi dạng, thì có lẽ bạn cũng sẽ không bao giờ chán chúng. Những câu chuyện về người đổi dạng sẽ luôn bắt sóng được với một lượng khán giả cuồng nhiệt. Mặt khác, những độc giả đã có kinh nghiệm với thể loại này thì lại quá quen thuộc với tất cả các dạng biến thể của nó, và khả năng để bạn tạo ra điều gì đó mới mẻ là rất thấp. Hơn nữa, các biên tập viên thường rất quen thuộc với những dạng truyện như này, vì họ đã nhận được rất nhiều câu chuyện tương tự trong slush piles (chúng quá phổ biến trong các tác phẩm đọc và viết). Trừ khi bạn có thể đem lại điều gì đó mới, nếu không cơ hội bán được hàng của bạn cũng rất mong manh.
Vậy nhà văn phải làm gì?
Trước tiên, nếu thị trường quy định cụ thể rằng, “Không gửi câu chuyện về người sói”, thì đừng gửi câu chuyện về người sói, dù cho bạn nghĩ câu chuyện của mình tuyệt vời như thế nào. Lý do là vì biên tập viên đã chán ngấy và không muốn xem những câu chuyện như vậy nữa. Tương tự, nếu có quy định rằng: “Không gửi bất kỳ câu chuyện nào về các vị thần ngoại giáo”, thì bạn đừng gửi câu chuyện về vị thần báo đốm của người Maya. Hãy tôn trọng những quy định của biên tập viên.
Sau khi đã xác định được điều đó, bạn hãy viết một câu chuyện thật ấn tượng. Những câu chuyện như thế sẽ không bao giờ lỗi thời. Nếu bạn đưa người đọc đến một nơi nào đó mà họ chưa từng đặt chân đến – bước vào cuộc sống của một nhân vật được khắc họa rõ nét đối mặt với một vấn đề phức tạp – thì nhân vật đổi dạng quen thuộc sẽ mang lại cảm giác mới mẻ. Dù là kinh dị, khoa học viễn tưởng hay kỳ ảo; dù là truyện dân gian, phiêu lưu hiện đại hay công nghệ sinh học; dù là câu chuyện đau khổ, thần thoại hay hài hước – những câu chuyện về nhân vật đổi dạng sẽ đều kể về những “con người” thú vị (dưới bất kỳ hình thức nào) làm những điều thú vị. Cũng giống như bất kỳ các thể loại truyện nào khác.
Khi viết về những nhân vật đổi dạng, trước tiên chúng ta nên tự hỏi: “Tại sao nhân vật của tôi lại là người đổi dạng?” Nếu chủ đề của câu chuyện – sự trưởng thành của một người trẻ tuổi, cái giá của sự xâm hại tình dục, bí ẩn về một vụ án mạng – vẫn sẽ diễn ra theo lối thông thường mà nhân vật không phải là người đổi dạng, thì rất có thể chúng ta sẽ không cần thêm một tình tiết có dạng đổi dạng vào bản thảo nữa. Nếu chỉ vì chúng ta yêu thích dạng nhân vật đổi dạng và thực ra bản thân dạng nhân vật này cũng thực sự tuyệt vời thì đây sẽ không là lý do chính đáng để thêm một người đổi dạng vào câu chuyện khi không cần thiết.
Giả sử câu chuyện của chúng ta đã vượt qua “bài kiểm tra mức độ cần thiết” như đã nêu trên – câu chuyện cần một hoặc nhiều nhân vật đổi dạng để khám phá … thematic territory của nó theo cách chúng ta muốn, thì hãy xem một số lý do phổ biến mà các nhà văn thường sử dụng người đổi dạng. Rất có thể, câu chuyện của chúng ta cũng sẽ thuộc một (hoặc nhiều) loại sau đây đấy.
Các loại câu chuyện Shapeshifter
Bị gia đình xa lánh: Thông thường trong câu chuyện này, một đứa trẻ hoặc một thiếu niên bị gia đình từ chối vì chúng khác biệt, hoặc họ sợ bị gia đình phát hiện và trục xuất. Chủ đề này có thể phản ánh một số tình huống trong đời thực; ví dụ: cậu con trai bị khinh miệt vì thích đọc sách hơn là chơi bóng chày, cô con gái thích tập chạy marathon hơn là đến trung tâm thương mại, hoặc một đứa trẻ là người đồng tính, v.v. Một trong những câu chuyện về người đổi dạng ảnh hưởng nhất mà tôi đã đọc là “Người sói” (“The Werefox”) của Elizabeth Coatsworth. Câu chuyện kể về một cậu bé là người sói và người cha không thông cảm của cậu đang săn lùng người sói mà không hề biết đó là con trai mình.
Xa lánh xã hội: Như trong một câu chuyện “bị gia đình xa lánh”, nhân vật đổi dạng sợ bị phát hiện và sợ những hậu quả đi kèm theo đó. Nhân vật này có thể sống xa làng hoặc là một người mới chuyển đến, vì vậy sự nghi ngờ tự nhiên đổ dồn vào họ; hoặc nhân vật đổi dạng có thể sống một cuộc sống rất bình thường và tìm cách đánh lạc hướng sự nghi ngờ qua những người “lạ”. Chủ đề này phù hợp với các âm mưu trinh thám/bí ẩn và nó thường kết hợp với các chủ đề “Người ngoài hành tinh trong số chúng ta” (“Alien Among Us”) và “Con thú bên trong” (“Beast Within”). Một ví dụ xuất sắc về hình thức này là “Truthseeker” của Moira Allen – xuất hiện trong Rogue’s World #8 tháng 1 năm 2003 (đáng tiếc là tác phẩm này không còn trên mạng nữa).
Con thú bên trong: Liên quan đến chủ đề của Bác sĩ Jekyll và ông Hyde, những câu chuyện này sử dụng các nhân vật đổi dạng để khám phá tính hai mặt của bản chất con người, những thiên thần thiện và ác đang ngồi trên vai chúng ta, hay nói cách khác là cuộc chiến giữa bản ngã và bản năng. Thông thường trong những câu chuyện như vậy, nhân vật đổi dạng giết người khi ở dạng sói nhưng sẽ cảm thấy hối hận với trở về thành con người và có thể tìm cách nào đó để xóa bỏ lời nguyền vĩnh viễn. Trong bối cảnh hiện đại, người đổi dạng có thể bị cho là mắc chứng rối loạn nhân cách phân liệt hoặc rối loạn tâm thần.
Người ngoài hành tinh trong số chúng ta: Một ví dụ gần đây về chủ đề khoa học viễn tưởng này là nhân vật Odo và giống loài đổi dạng của anh ta trong bộ phim “Star Trek: Deep Space 9”. Xã hội sẽ phản ứng thế nào nếu thủ lĩnh và tướng lĩnh của chúng ta có thể là những tên sát nhân người ngoài hành tinh? Làm thế nào để chúng ta bảo vệ được các quyền tự do dân sự, đặc biệt là đối với những thủ lĩnh của chúng ta, khi chúng ta không thể phân biệt được người dân với chiến binh của kẻ thù (như ở nhiều nơi trên thế giới đương đại). Chúng ta áp dụng những cuộc thử nghiệm nào để phân biệt trong đám tình nghi đâu là loài người thật nhằm loại bỏ họ khỏi người ngoài hành tinh, và những cuộc thử nghiệm này nói gì về cách chúng ta định nghĩa “nhân tính”? Truyện ngắn năm 1938 của John W. Campbell, Jr., “Who Goes There?”, đã được chuyển thể thành nhiều bộ phim và truyền cảm hứng cho tập X-Files đầu tiên, kể về một câu chuyện rùng rợn về các nhà khoa học tại một trạm nghiên cứu ở Bắc Cực và người ngoài hành tinh đã đánh cắp danh tính của họ.
Khêu gợi quá mức: Câu chuyện tình dục giữa con người và động vật hầu như chỉ chiếm một phần rất ít trên thị trường. Ngay cả những thị trường khiêu dâm cũng không muốn điều đó. (Tôi hy vọng những kẻ gửi thư rác cũng hiểu được rằng tôi thực sự không quan tâm. Mặc dù tôi ngủ với những chú chó của mình nhưng đương nhiên không phải theo cách đó, bạn biết mà?). Các câu chuyện về nhân vật đổi dạng thường ngầm định cái cách mà con người có thể có quan hệ tình dục với động vật mà không có chi tiết khêu gợi hay thực sự quan hệ tình dục với động vật. Ở một góc nhìn hoàn toàn khác, chu kỳ mặt trăng truyền thống của người sói đổi dạng tương ứng với chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ, điều này gợi ý nhiều khả năng có thể giúp khám phá giai đoạn trưởng thành của một cô gái, phù phép kinh nguyệt theo trường phái nữ quyền, cơn đau và sự cáu kỉnh ở giai đoạn tiền kinh nguyệt, và những điều cấm kỵ từ xã hội về kỳ kinh nguyệt (ở một số xã hội, phụ nữ phải sống riêng khi họ hành kinh – vì có thể họ sẽ biến thành người sói khi không ai nhìn thấy?).
Hài lãng mạn: Vậy làm cách nào để duy trì mối quan hệ với một người đang rụng lông trên giường? Bạn làm gì cho bữa tối khi bố mẹ chồng đến chơi? Có phải một nụ hôn cuồng nhiệt có nghĩa là tất cả được tha thứ?
Thay đổi xã hội: Công nghiệp hóa và đô thị hóa khiến cuộc sống của những nhân vật đổi dạng trở nên khó khăn hơn. Giống như cuốn tiểu thuyết “Người đẹp da đen” (“Black Beauty”) của Anna Sewell nói về một con ngựa, nhưng cũng nói về những người thuộc tầng lớp lao động đang đấu tranh để sống sót và giữ lại phẩm giá của họ trong xã hội ở Anh thế kỷ 19, các câu chuyện về nhân vật đổi dạng có thể là về cách con người thích nghi với sự tàn phá của môi trường và/hoặc văn hóa. Ví dụ, tiểu thuyết “Nadya” của Pat Murphy đề cập đến chủ đề này trong bối cảnh miền Tây nước Mỹ, nơi người đổi dạng phải đi hành trình về phía Tây để tìm một cộng đồng mà cô ấy thuộc về. Theo một cách khác, các linh hồn người Mỹ bản địa của Charles de Lint sẽ đấu tranh để bảo vệ chính họ trong một tương lai đô thị đang suy tàn; để đọc một truyện ngắn được viết trong vũ trụ Newford của anh ấy, hãy đọc “Những cô gái quạ” (“The Crow Girls”).
Các liệt kê trên đây có thể không bao gồm tất cả các dạng nhưng chúng là những gì mà tôi đúc kết được. Nếu bạn đã viết một câu chuyện không ăn nhập với bất kỳ mô tả nào ở trên, hãy tự do tạo một gạch đầu dòng khác cho nó nhé. Điều quan trọng là nhân vật đổi dạng thường được sử dụng thành công khi kể một số loại truyện nhất định. Chúng ta không cần phải phản bác lại sự thật này bằng cách kể một câu chuyện khoa học viễn tưởng về việc quản lý xói mòn bờ biển kém do cá mập ngoài hành tinh. (Dĩ nhiên, có thể bạn sẽ làm cho nó thành công, nhưng tôi đã chán rồi.) Chúng ta cần hiểu rằng độc giả và biên tập viên có thể đã từng nhìn thấy những dạng đổi dạng này trước đây rồi. Chúng ta sẽ không thu hút sự chú ý của độc giả bằng cách mô tả một cách sống động sợi lông mọc ra trên các đốt ngón tay hoặc bằng cách ban cho linh hồn của chúng ta khả năng nhìn xa trông rộng. Khi chủ đề của câu chuyện được khai phá một cách chân thực, nhân vật đổi dạng là một phần không thể thiếu trong cốt truyện, và nếu bối cảnh và các nhân vật được phát triển tốt, thì chắc chắn chúng ta sẽ viết ra được một câu chuyện đáng để đọc.
Tóm lại, đã có rất nhiều câu chuyện tuyệt vời về người đổi dạng đã được xuất bản, và cũng sẽ có nhiều câu chuyện tương tự được xuất bản trong tương lai. Khi cài cắm và xử lý những biến pháp tu từ thông thường, đừng cố làm người đọc ngã ngửa với một số thay đổi mới. Khó có khả năng bạn sẽ viết được cái gì đó hoàn toàn mới. Thay vào đó, hãy thoải mái sáng tạo trong vùng đất đã khám phá trước đó – ở đó sẽ có sẵn những chủ đề nổi bật – nhưng hãy cố gắng tìm hiểu sâu hơn, càng sâu hơn càng tốt vào các yếu tố cấu thành nên câu chuyện của bạn cho đến khi bạn viết được một câu chuyện mà chúng tôi không thể bỏ qua.
Người dịch: Phương Thanh
Thế kỷ hư cấu 
Bình luận về bài viết này